ضریب تبدیل خوراک چیست؟

ضریب تبدیل خوراک (feed convertion ratio) یا به اختصار FCR معیاری است که نشان می‌دهد چگونه یک مرغ وزن خوراک مصرف شده را به گوشت یا تخم مرغ تبدیل می‌کند. به بیان دیگر نشان میدهد چه مقدار از دان مصرف شده به محصول مورد نظر تبدیل شده است. از آنجایی که هزینه های خوراک 60 تا 70 درصد از کل هزینه پرورش مرغ را تشکیل می دهد، تبدیل کارآمد خوراک به وزن زنده برای سودآوری مرغداری ضروری است و تغییرات کوچک در FCR می تواند تأثیر قابل توجهی بر روی سود حاصل از پرورش داشته باشد.

اهمیت ضریب تبدیل خوراک

هنگامی که پرنده‌ها جیره‌هایی دریافت می‌کنند که نیازهای تغذیه‌ای دقیق آنها را برآورده می‌کند، آنها غذا را با کارایی بیشتری تبدیل به محصول مورد نظر می‌کنند که در نتیجه ضریب تبدیل خوراک کاهش می‌یابد. لازم به ذکر است عدد ضریب تبدیل خوراک هرچه کوچک‌تر باشد بهتر است یعنی پرنده با مقدار دان کمتری‌، وزن بهتری می‌گیرد. در نتیجه این نرخ تبدیل خوراک به مرغدارهاکمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای برای کاهش هزینه‌های تولید و به حداکثر رساندن سود عملیات خود بگیرند.

فرمول ضریب تبدیل خوراک

در اصل چند نوع FCR وجود دارد که فرمول‌های آن‌ها متفاوت از یک‌دیگر است و ما در این بخش فقط یکی از ضریب تبدیل خوراک‌ها را معرفی می‌کنیم که دامپزشک‌ها و مرغدارها بیشتر استفاده می‌کنند. در این فرمول در بالای کسر مجموع مقدار دان مصرف شده از روز اول پرورش تا روزی که اندازه‌گیری وزن شده قرار می‌گیرد و در زیر کسر میانگین وزن مرغ با تعداد مرغ حاضر در سالن در روز اندازه گیری وزن، با هم ضرب می‌شود و یک عدد تقریبی از وزن کل گله در روز اندازه گیری وزن به ما می‌دهد. این را در نظر داشته باشید که باید واحد میانگین وزن مرغ و واحد مقدار دان مصرف شده یکی باشد. استاندارد FCR برای مرغ گوشتی بین 1/5 تا 2/1 است و ضریب تبدیل خوراک بدست آماده هر چه عدد کوچکتری باشد نشان دهنده این است که بیشتر خوراک مصرف شده به محصول مورد نظر تبدیل شده است. به بیان ساده هرچقدر FCR کوچک باشد بهتر است. مرغدارها باید به صورت هفتگی بعد از هر بار اندازه گیری وزن مرغ، FCR را محاسبه کنند. لازم به ذکر است با فرمول گفته شده FCR در هفته اول پرورش عددی کوچک‌تر از یک بدست می‌آید که اشتباه است و نباید در نظر گرفته شود.

تغییر FCR در طی سال‌ها

در چند دهه گذشته، پیشرفت‌های صنعتی تأثیر قابل‌توجهی بر کارایی پرورش جوجه‌های گوشتی گذاشته است زیرا همیشه پرورش دهندگان به دنبال راه‌های جدیدی برای بهبود ضریب تبدیل خوراک بوده‌اند. به عنوان مثال، در دهه 1950، یک جوجه گوشتی متوسط پس از 42 روز تقریباً 0/5 کیلوگرم وزن داشت.  در دهه 1970، وزن یک جوجه گوشتی در همان سن به 1/5 کیلوگرم رسید. در اواسط دهه 20، یک جوجه گوشتی 42 روزه ممکن بود 3 کیلوگرم وزن داشته باشد.  این افزایش وزن قابل توجه از طریق بهبودهای مداوم در ضریب تبدیل خوراک بدست آماده است.

چه عواملی بر ضریب تبدیل خوراک تأثیر می‌گذارد؟

عوامل زیادی بر ضریب تبدیل خوراک تاثیر می‌گذارد که می‌توان آن‌ها را به سه گروه خوراک، پرنده و محیط تقسیم بندی کرد:

• در مورد خود پرنده می‌توان گفت سن، سلامتی، وزن و ژنتیک بر FCR تاثیر می‌گذارد به عنوان مثال یک مرغ گوشتی با وزن 1/800 کیلوگرم دارای میانگین FCR حدود 1/650 است، به این معنی که به ازای هر کیلوگرم گوشتی که به دست می‌آورد، 1/650 کیلوگرم غذا مصرف می‌کند. هرچه مرغ بزرگتر باشد، برای افزایش وزن به غذای بیشتری نیاز دارد، بنابراین یک پرنده گوشتی با وزن 2/700، FCR آن حدود 1/9 خواهد بود.
• مقدار خوراک، فرمول خوراک، کیفیت مواد اولیه و حتی نحوه تولید و فرآوری خوراک بر روی ضریب تبدیل خوراک تاثیر می‌گذارد. بنابراین رژیم غذایی باید حاوی مقادیر کافی انرژی، اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد تا تولید گوشت و تخم مرغ بهبود بخشد و سلامتی را حفظ کند.
• محیط اطراف پرنده مانند دما، تهویه، تمیزی، روشنایی و سایر شرایط محیطی و مدیریتی بر روی FCR تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال می‌توان گفت دما و رطوبت بر اشتهای پرنده و مقدار دان مصرفی تاثیر می‌گذارد.

نظارت بر FCR

حل یا جلوگیری از مشکلات FCR در یک گله نیاز به برنامه ریزی و مدیریت خوب دارد. هر چیزی که بر وزن زنده، مصرف خوراک یا هدر رفتن خوراک تأثیر بگذارد بر FCR تأثیر می‌گذارد. کلید جلوگیری از مشکلات FCR این است که اطمینان حاصل شود که در طول دوره پرورش و رشد، شیوه های مدیریت خوب وجود دارد.

مدیریت جوجه کشی

شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد شرایط جوجه کشی بر سرعت رشد و FCR تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، گرم شدن بیش از حد تخم مرغ در مراحل پایانی جوجه کشی، تأثیر مضری بر رشد روده و متعاقب آن هضم و جذب مواد مغذی خواهد داشت. علاوه بر این، اگر شرایط دما و تهویه در طول حمل و نقل جوجه‌ها مناسب نباشد، می‌تواند رشد اولیه جوجه‌ها را مختل کند و بر FCR نهایی گله تأثیر منفی بگذارد.

تغذیه و سیستم تغذیه‌ای

فضای ناکافی تغذیه برای همه پرنده‌ها منجر به افزایش تنش و کاهش نرخ رشد و یکنواختی گله می‌شود. تعداد تجهیزات تغذیه‌ای مورد نیاز، بسته به سیستم تغذیه‌ای مورد استفاده، تراکم و وزن کشتار هدف متفاوت خواهد بود. ارتفاع دان خوری باید روزانه با توجه به اندازه پرنده تنظیم شود تا اطمینان حاصل شود که دسترسی پرنده به خوراک بهینه شده و ریختن خوراک به حداقل می‌‎رسد. ریخته شدن مقدار کمی خوراک از دان خوری‌ها طبیعی است، اما ریختن خوراک اضافی به طور قابل توجهی FCR را بدتر می‌کند. نباید اجازه داد دان خوری‌ها بیش از حد پر شوند زیرا این امر منجر به افزایش ریزش خوراک و افزایش آشکار هدر رفت خوراک می‌شود.

آب و مدیریت سیستم آب خوری

مانند دانخوری ها، لازم است اطمینان حاصل شود که به تعداد کافی آبخوری وجود دارد و ارتفاع آبخوری متناسب با ارتفاع پرنده باشد. آب عرضه شده به گله باید تمیز، تازه، با کیفیت و 24 ساعته در دسترس باشد. سطوح آلودگی باکتریایی، مواد معدنی و مواد آلی باید به طور منظم بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که آب مصرفی مناسب پرنده است.

نظارت بر میزان مصرف آب یک راه مفید برای بررسی وضعیت گله است. میزان آب مصرفی با مصرف خوراک متفاوت است اما به طور کلی نسبت آب به خوراک بین 1/6 تا 2 است. کاهش در مصرف آب منجر به کاهش مصرف خوراک و در نتیجه افزایش FCR می‌شود.

درجه حرارت

 اگر دمای محیط کمتر از منطقه آسایش پرندگان باشد یعنی پرندگان سردشان شود، مصرف خوراک افزایش می‌یابد که انرژی حاصل از این افزایش مصرف نه برای رشد بلکه برای حفظ دمای بدن استفاده می‌شود و افزایش FCR رخ خواهد داد. اگر دمای محیط بالاتر از منطقه آسایش پرندگان باشد یعنی پرنده گرمش باشد، مصرف خوراک کاهش می‌یابد، رشد کند می شود و FCR گله دوباره افزایش می‌یابد.

بافت خوراک

بافت خوراک باید خوب باشد تا از زمان تولید تا مصرف آن، دچار کمترین خوردشدگی و ریز شدن شود. خورد شدن خوراک باعث افزایش هدر رفت خوراک، کاهش مصرف خوراک و کاهش سرعت رشد، هضم ناقص یا ناکارآمد خوراک، افزایش زمان صرف شده در دان خوری  که باعث افزایش مقدار انرژی صرف شده برای تغذیه و کاهش انرژی برای رشد می‌شود که همه موارد گفته شده تاثیر منفی بر FCR خواهد داشت.

ترکیبات خوراک

 مهم است که برنامه تغذیه با نیازهای پرندگان مطابقت داشته باشد. تامین مقدار صحیح مواد مغذی متناسب با سن پرنده برای استفاده کارآمد از خوراک مهم است، به ویژه انرژی و اسیدهای آمینه مورد نیاز پرنده. اگر میزان انرژی یا پروتئین جیره کمتر از مقدار مورد نیاز پرنده باشد، FCR ضعیف‌تر خواهد شد زیرا پرنده مجبور می‌شود برای تامین مواد مغذی مورد نیاز خود غذای بیشتری مصرف کند.

مرگ و میر و بیماری

مرگ و میر بالا، به ویژه مرگ و میر دیررس، منجر به افزایش قابل توجهی در FCR خواهد شد. پرندگان مرده مقدار قابل توجهی خوراک مصرف کرده‌اند اما در وزن نهایی گله نقشی ندارند در نتیجه باعث افزایش ضریب تبدیل خوراک خواهند شد. بیماری‌هایی مانند انتریت نکروز، انتریت ویروسی یا شرایطی مانند دیس‌باکتریوز، که بر یکپارچگی و عملکرد روده تأثیر می‌گذارند، همگی پیامدهای ناگواری بر کارایی مصرف خوراک و FCR دارند. برای جلوگیری از بروز چنین بیماری‌هایی باید اقدامات ایمنی زیستی کافی در نظر گرفته شود.

نتیجه گیری

اصلاح یک مشکل FCR نیاز به ارتباط و هماهنگی در کل واحد تولیدی، از تولیدکننده خوراک گرفته تا مرغدار و کشتارگاه دارد. اگر قرار است مشکلات و راه حل‌ها به سرعت شناسایی شوند، ردیابی و پاسخگویی در هر سطحی حیاتی است. به همین دلیل سیستم هوشمند پولتا با هدف جلوگیری از ازبین رفتن داده‌ها و نظارت بر تک تک موارد گفته شده ایجاد شده است تا با بهبود FCR بر سودآوری مرغداری تاثیر بگذارد.