جوجه‌‌ها در سنین کم به خصوص در هفته‌ اول زندگی خود بسیار ضعیف هستند. از این رو، داشتن مدیریت صحیح برای سالم نگه داشتن گله ضروری است. نرخ بالای مرگ و میر نشان دهنده این است که مشکلی در گله وجود دارد و نیاز به مداخله فوری و اقدام مناسب برای جلوگیری از تلفات بیشتر است. عوامل زیادی باعث مرگ و میر زودرس جوجه‌ها می شود، مانند علل ژنتیکی، مدیریتی، بیماری و تغذیه. به همین دلیل در این متن در مورد علت مرگ و میر زودرس جوجه‌ها و راه‌های کاهش آن صحبت خواهیم کرد.

چه چیزی باعث مرگ زودرس جوجه‌ها می شود؟

دمای بالا: دمای بالای پرورش برای گله شما خطرناک است. گرمای بیش از حد باعث کم آبی در جوجه‌ها می شود و جوجه‌ها به جای غذا، آب بیشتری مصرف می‌کنند در نتیجه به دلیل کاهش مصرف خوراک، رشد آنها به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. علاوه بر این، گرمای زیاد می‌تواند باعث چسبیدن مدفوع به مقعد شود و ممکن است با مسدود کردن دریچه باعث مرگ جوجه شود.

دمای پایین: پرورش در دمای پایین باعث لرز و سرما خوردن جوجه ها می‌شود و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سرما می‌تواند بر سیستم ایمنی گله تأثیر بگذارد و جوجه‌ها را در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر کند. علاوه بر این، جوجه‌ها در هنگام قرار گرفتن در معرض سرمای بیش از حد برای گرم نگه داشتن خود تمایل دارند نزدیک به هم زندگی کنند که در نتیجه پراکنش بیماری را در گله آسان تر می کند.

مسمومیت: میزان مرگ و میر ناشی از مسمومیت در جوجه‌ها بالا است. مرگ و میر ناشی از مسمومیت می‌تواند ناگهانی و وحشتناک باشد. با این حال، این موضوع بستگی به مقدار، نوع، و مدت قرار گرفتن در معرض ماده مسمومیت‌آور دارد. علت مسمومیت می‌تواند از خوراک گرفته تا مصرف بیش از حد نمک، علف کش‌ها یا حشره کش‌ها و مواد ضدعفونی کننده و غیره باشد.

آب: آب یکی از عناصر ضروری برای حفظ سلامت پرندگان است. آب به عنوان یک وسیله برای انتقال مواد مغذی عمل می‌کند و به حفظ دمای بدن در هوای گرم نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، آب کمبود جزئی مواد معدنی مانند سدیم و کلسیم و غیره را برطرف می‌کند. به همین دلیل آب مکان مناسبی برای رشد میکروب‌ها نیز می‌باشد و آب غیر بهداشتی باعث تلفات بالا در گله می‌شود. همچنین دمای نامناسب آب در اشتها و تنظیم دمای بدن جوجه تأثیر می‌گذارد.

کمبود ویتامین محلول در چربی: ویتامین‌های E ،D ،A و K ویتامین‌های محلول در چربی هستند. این ویتامین‌ها برای رشد و نمو طبیعی جوجه‌ها مورد نیاز هستند. کمبود جزئی این ویتامین‌ها منجر به توقف رشد، راشیتیسم، ژولیده شدن پر، کم خونی و غیره می شود و کمبود زیاد ویتامین‌های محلول در چربی می‌تواند باعث مرگ شود.

کمبود ویتامین محلول در آب: ویتامین C و B-Complex ویتامین‌های محلول در آب هستند.  ویتامین‌های محلول در آب جزء ضروری جیره طیور هستند و برای متابولیسم، تولید مثل، رشد و نمو جوجه‌ها مورد نیاز هستند. اما کمبود جزئی آنها منجر به پوشش ضعیف پر، رشد کم، کاهش وزن، درماتیت، علائم عصبی و کم خونی در جوجه‌ها می‌شود و کمبود شدید این ویتامین‌ها می تواند باعث مرگ شود.

بیماری ها: جوجه‌های جوان در چند هفته اول به دلیل سیستم ایمنی ضعیف، مستعد ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌ها هستند به همین دلیل حفظ اقدامات امنیت زیستی بسیار مهم است و عدم انجام این کار احتمال شیوع بیماری را افزایش می‌دهد.

رطوبت نسبی بالا: رطوبت نسبی بالا باعث مرطوب شدن بستر می‌شود و رشد میکروارگانیسم‌ها را تسهیل می‌کند و شرایط مناسبی را برای شیوع بیماری ایجاد می‌شود.

گرسنگی: گرسنگی یکی دیگر از علل مرگ و میر جوجه‌ها است زیرا در گرسنگی جوجه‌های جوان ذخیره چربی برای رفع نیازهای بدن ندارند و در نتیجه منجر به مرگ می شود.

آسیب: در حین واکسیناسیون، تعیین جنسیت، نوک چینی و حمل و نقل باید به دقت با جوجه‌ها برخورد کرد. در غیر این صورت، می‌تواند باعث آسیب و در نهایت منجر به مرگ شود.

روش‌های کاهش تعداد تلفات در جوجه‌ها

خرید جوجه‌های با کیفیت: جوجه‌های با کیفیت را از تامین کنندگان قابل اعتماد خریداری کنید. بیشتر اوقات، مشکل زمانی شروع می‌شود که جوجه‌های بی‌کیفیت و ناسالم را خریداری می‌کنید. جوجه‌های بی کیفیت ممکن است در وزن گیری و رشد مشکل داشته باشند و این موضوع باعث افزایش مصرف دان و افزایش هزینه‌های مرغدار می‌شود یا ممکن است به دلایل ژنتیکی، سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند. به همین دلیل خرید جوجه‌ها از یک تامین کننده معتبر و قابل اعتماد حیاتی است.

بررسی وضعیت سلامت جوجه‌ها: توصیه می‌شود همیشه قبل از خرید یا در یک روزگی جوجه‌های خود را از نظر سلامت بررسی کنید حتی اگر از فروشنده قابل اعتماد خریده باشید.

دمای مناسب: همانطور که گفته شد دمای بالا و پایین منجر به مرگ و میر بالای جوجه‌ها می شود. بنابراین، فراهم کردن دمای مناسب برای پرورش گله ضروری است. اگر این کار را انجام ندهید ممکن است خسارت‌های جبران ناپذیری ببینید. برای داشتن اطلاعات بیشتر در مورد دما و رطوبت می توانید مطلب داده های محیطی مرغداری و تاثیر آن ها بر سلامت فارم را مطالعه کنید.

آبخوری‌ها و دان خوری‌های تمیز: مرغدار بودن کار آسانی نیست و شما باید دان خوری و آب خوری را تمیز نگه دارید و برای اینکار باید آنها را هر روز تمیز کنید و آب و غذای باقی مانده را دور بریزید.

خطر خفگی جوجه‌ها را به حداقل برسانید: همانطور که گفته شد در یک فضای بسیار سرد، جوجه‌ها برای گرم نگه داشتن خود دور هم جمع می‌شوند، به همین دلیل احتمال خفگی افزایش پیدا می‌کند. برای جلوگیری از این امر، مطمئن شوید که دما و رطوبت مناسب و یک نواختی در کل سالن در جریان است. از صداهای بلند ناگهانی در اطراف پرندگان خودداری کنید. پرندگان با صدای بلند ناگهانی وحشت می‌کنند و به یک دیگر نزدیک می‌شوند و احتمال خفگی افزایش می‌یابد.

به پرندگان خود غذای ناسالم ندهید: خوراک ناسالم خطرناک است و حتی می‌تواند سمی باشد. مثلا خوراک کپک زده یکی از مشکلات متداول است. بهترین راه برای جلوگیری از کپک زدن خوراک، دور نگه داشتن خوراک از آب و همچنین نگه داری خوراک در انبار های غیر مرطوب است. علاوه بر این، به صورت عمده خرید نکنید و مقداری خوراک بخرید که در همان دوره پرورش تمام شود و قبل از خرید، تاریخ انقضای خوراک را بررسی کنید.

آب را قبل از خوراک در اختیار جوجه‌ها قرار دهید: این موضوع باعث کاهش تنش در هنگام تقلا برای خوردن غذا می‌شود. پرندگان تمایل دارند آب را آهسته‌تر از نوک زدن به خوراک خود بنوشند به همین دلیل در اختیار قرار دادن آب قبل از خوراک، توجه پرندگان را به آب معطوف می‌کند، که از شدت مبارزه برای غذا می‌کاهد.

برنامه‌های دارویی و واکسیناسیون را رعایت کنید: با پیروی از برنامه دارویی و واکسیناسیون، می‌توانید از شیوع بیماری‌های بومی جلوگیری کنید. مطمئن شوید که پرندگان خود را در برابر بیماری‌های مسری مانند کلی باسیلوز، نیوکاسل، ویروس کم خونی عفونی جوجه، گامبورو، آبله و … واکسینه کرده‌اید.

نتیجه گیری

با مطالعه این متن می‌توان نتیجه گرفت برای کاهش تلفات جوجه‌ها در مرغداری از طریق رعایت تمام نکات گفته شده و نظارت هرچه تمام‌تر در مرغداری، نیازمند داشتن دانش کافی و مدیریت بهتر و دقیق‌تر است و نمی‌توان فقط با مصرف دارو و واکسن تلفات را کاهش داد.

مرغ حذفی چیست؟

مرغ های حذفی به مرغ هایی گفته می شود که بنا به دلایل مختلف از جمله ضعیف بودن، بیمار بودن، پیر بودن و … از گله حذف می شوند. متاسفانه خیلی از مرغدار ها، مرغ های حذفی را شمارش نمی کنند و به این موضوع توجهی ندارند.

اهمیت مرغ حذفی

این مرغ ها از دو جهت اقتصادی و بهداشتی مضر به حساب می آیند. از نظر بهداشتی مرغ های ضعیف و زخمی منبع خوبی برای رشد میکروب ها هستند، در نتیجه می توانند عامل شیوع بیماری در گله باشند؛ پس بهتر است مرغدار به خاطر حفظ سلامت کل گله از پرورش چند عدد مرغ ضعیف چشم پوشی کند.

از نظر اقتصادی باید گفت بیشترین هزینه یک مرغدار خوراک مرغ است. به همین دلیل اجازه ماندن مرغ های ضعیف در گله و دادن خوراک به آن ها با دانستن اینکه این مرغ های ضعیف، وزن گیری خوبی نخواهند داشت و از گله عقب خواهند ماند و در گله تخم گذار در فصل تولید تخم مرغ، عملکرد خوبی از خود نشان نخواهند داد، کاری به دور از منطق است. همچنین حذف مرغ های حذفی باعث کاهش تراکم گله، کاهش رقابت، افزایش یکنواختی گله و بهبود ضریب تبدیل خوراک خواهد شد.

اجازه بدهید با یک مثال بهتر برایتان توضیح بدهم. در نظر بگیرید که یک گله گوشتی دارید و شما مرغ های حذفی را از گله خارج نمی کنید. سن گله شما 42 روز است و دوره پرورش شما در 45 روزگی تمام خواهد شد. به تلفات امروز فکر کنید و این را در نظر داشته باشید که تعداد تلفات به دلیل افزایش سن و افزایش تراکم بیشتر می شود پس با افزایش سن اولین مرغ هایی که خواهند مرد، مرغ های ضعیف یعنی مرغ های حذفی خواهند بود. حال از خود بپرسید چرا باید یک مرغ ضعیف را 42 روز سیر کنم و ان مرغ 3 روز مانده به برداشت تلف شود و یک عالمه خرج بی خود دست من بگذارد؟

جداسازی مرغ های حذفی

ویژگی های مرغ حذفی

• مرغ های بیمار
• مرغ های دارای لنگش
• مرغ های بی حال و دارای تحرک کم
• مرغ های که وزن گیری خوبی ندارند
• استخوان بندی غیر نرمال
• مرغ دارای منقار آسیب دیده مثلا منقار ضربدری
• کوری یک طرفه یا دو طرفه
• مرغ های پیر در گله تخم گذار که تخم گذاری نمی کنند ( شما برای اطمینان از عملکرد مرغ های مشکوک می توانید آن ها را مدتی جداگانه در قفس نگه داری کنید و بعد از اطمینان حذف کنید).
• در گله مادر، نر هایی که ویژگی مطلوبی برای جفت گیری ندارند.

بهترین زمان حذف مرغ های حذفی چه زمانی است؟

بهترین زمان حذف مرغ های حذفی هفته اول پرورش است تا از هزینه های اضافی جلوگیری شود. در روز 3-4 پرورش به دلیل از بین رفتن کیسه زرده، جوجه های ضعیف خود را نشان می دهند؛ آن ها غذا نمی خورند، بی حال هستند و نسبت به اطرافشان واکنش چندانی نشان نمی دهند.

در طول پرورش نیز مرغدار ها باید به صورت روزانه یا هفتگی یا ماهیانه برای جمع آوری مرغ های حذفی اقدام بکنند. همچنین مرغدار می تواند تعیین مرغ های حذفی را همزمان با اندازه گیری وزن مرغ یا واکسیناسیون دستی انجام دهد تا در وقت صرفه جویی کرده و از وارد کردن استرس اضافی به گله پرهیز کند.

لازم به ذکر است جداسازی مرغ های حذفی در زمانی که در گله بیماری وجود دارد، یکی از روش های کنترل پراکنش بیماری است و اگر دامپزشک این کار را جایز بداند می تواند به مرغدار پیشنهاد بکند.

چه زمانی بدترین زمان جداسازی مرغ های حذفی است؟

هر چه گله به سمت فصل تولید و برداشت محصول می رود داشتن آمار بالای حذفی علامت خوبی نیست و حتی ممکن است حذف مرغ ها کار درستی نباشد مثلا در مرغ های گوشتی هر چه به سمت پایان دوره و برداشت محصول می رویم جداسازی مرغ های حذفی تاثیر زیادی در کاهش هزینه ها نخواهد داشت و حتی برخی از متخصصین جداسازی مرغ های حذفی را در نزدیکی پایان دوره درست ندانند.

پس از انجام واکسیناسیون بهتر است چند روز جداسازی مرغ های حذفی صورت نگیرد چون گله بعد از واکسیناسیون دچار بی حالی و کاهش مصرف دان و افزایش مصرف آب می شود و مرغدار در در تعیین مرغ های حذفی مرتکب اشتباه شود.

پس از جا به جایی مرغ ها نیز بهتر است جداسازی مرغ های حذفی صورت نگیرد مثلا بعد از انتقال مرغ تخم گذار از سالن پولت به سالن تولید؛ چون مرغ بعد از انتقال دچار استرس می شود و دان کمتری مصرف می کند و به چند روز نیاز دارد تا با محیط جدید وفق پیدا کند.

با این حال این را در نظر داشته باشید که در هر زمانی اگر مرغی نشانه های واضح بیماری یا لنگش را داشته باشد باید از گله حذف شود.

دامپزشک و مرغ حذفی

مرغ های ضعیف، مرغ های بی حال و مرغ های دارای لنگش هر چند مدت در گله دیده می شوند و مرغدار می تواند بدون نیاز به نظر دامپزشک آن ها را حذف کند اما در برخورد با مرغ بیمار بهتر است این را در نظر بگیرید که شاید در شروع یک بیماری همه گیر قرار دارید و بهتر است دامپزشک را مطلع کنید تا اقدامات پیشگیرانه برای کنترل بیماری و کاهش تعداد تلفات صورت بگیرد.

آیا مرغ های حذفی را می شود خورد؟

بله اگر مرغ حذفی بیمار نباشد. مثلا مرغ های پیر در گله های تخم گذار یا مرغ های گوشتی که مدتی پرورش یافته اند. اما در سنین خیلی کم مرغ چون گوشتی برای خوردن ندارند بهتر است با رعایت اصول انسانی کشتار شده و همچون تلفات با آنها برخورد شود.

تلفات چیست؟

در بیان تعریف تلفات دو دیدگاه وجود دارد. در دیدگاه اول تمام مرغ هایی که از سالن مرغداری خارج می شود جزو تلفات به حساب می آیند؛ این دیدگاه بیشتر جنبه اقتصادی دارد. در دیدگاه دوم مرغ هایی که در سالن مرغداری مرده پیدا می شوند تلفات به حساب می آیند؛ در این دیدگاه مرغ های حذفی شامل تلفات نمی شود و بیشتر جنبه پایش سلامت مرغداری دارد. در این متن نیز چون هدف پایش سلامت مرغداری است از دیدگاه دوم استفاده شده است.

اهمیت تلفات

تلفات یکی از مهم ترین داده های صنعت طیور است که ما را از سلامت گله آگاه می کند. همچنین روند درمان یا اصلاح مشکلات مدیریتی را به وسیله ارزیابی تلفات می توان نظارت کرد.

درصد تلفات

برای ارزیابی مرغداری از نظر تلفات باید جمعیت گله در نظر گرفته شود. به عنوان مثال یک سالن 15000 مرغ دارد و یک سالن دیگر 20000 و امروز هر کدام از سالن ها 20 عدد تلفات داشته اند. با در نظر نگرفتن جمعیت گله شاید فکر کنید که هر دو سالن در یک وضعیت قرار دارند اما با در نظر گرفتن جمعیت گله، سالنی که 20000 مرغ دارد در وضعیت بهتری است چون با داشتن جمعیت بیشتر، تلفات یکسانی با سالن 15000 داشته است. درصد تلفات عددی است که جمعیت گله را در نظر می گیرد؛ همچنین درصد تلفات خاصیت مقایسه ای دارد و شما می توانید درصد تلفات یک سالن را با سالن های دیگر یا استاندارد ها مقایسه کنید.

فرمول درصد تلفات روزانه و اشتباه رایج در مورد آن

برای درک فرمول درصد تلفات باید گفت هدف ما از این فرمول سنجش تعداد تلفات در برابر تعداد مرغ های گله است یعنی چه درصدی از گله ما تلف شده است. برای بدست آوردن درصد تلفات روزانه در بالای کسر تعداد تلفات روزانه و در زیر کسر تعداد پرنده حاضر در سالن در دیروز قرار می گیرد؛ دلیل این کار این است که تلفات صورت گرفته، از جمعیت دیروز گله است و تعداد تلفات هر روز نسبت به جمعیتی که در آن تلفات صورت گرفته سنجیده می شود. بر همین اساس جمعیت گله حاضر در هر سالن مرغداری هر روز تغییر می کند؛ اشتباه رایجی که وجود دارد این است که معمولا در محاسبه درصد تلفات گله در زیر کسر تعداد مرغ در یک روزگی در نظر گرفته می شود در حالی که تعداد مرغ هر روز در حال تغییر کردن است.

شمارش و جمع اوری تلفات

مرغ های مرده به محض مشاهده در سالن باید جمع آوری شوند چون با در نظر گرفتن کانیبالیسم و گندیگی لاشه، مرغ های مرده منبع عفونت به حساب می آیند. پس مرغدار باید تلفات را به محض مشاهده جمع آوری کند، برای هر 24 ساعت بشمارد و در آخر معدوم کند.

تلفات و دامپزشک

برای اطمینان از سلامت گله بهتر است به صورت هفتگی یا ماهیانه، تلفات و مرغ های حذفی کالبدشکافی شده و بعد از آن معدوم سازی شود؛ وقت و هزینه ای که مرغدار برای این کار صرف می کند در برابر دیگر هزینه های مرغداری ناچیز است و نباید آن را پشت گوش انداخت. همچنین در صورت افزایش تعداد تلفات و تعداد مرغ های بیمار باید سریعا با دامپزشک تماس گرفته شود و برای کالبدشکافی اقدام شود.

چه تعداد تلفات طبیعی است؟

 به طور کلی گفته می شود درصد تلفات یک روز نباید از 1/0 درصد بیشتر شود و افزایش درصد تلفات تا 5/0 درصد علامت خطر است و باید اقدامات جدی در جهت پیدا کردن مشکل در سالن صورت بگیرد.

در گله های گوشتی دو پیک افزایش تلفات وجود دارد یکی در 3-4 روزگی به دلیل از بین رفتن کیسه زرده، تلفات به صورت ناگهانی افزایش پیدا می کند اما از 5/0 درصد بیشتر نمی شود و مجموع درصد تلفات هفته اول نباید از 1 درصد بیشتر شود. بعد از آن تلفات کاهش پیدا می کند تا اینکه در حدود روز 10 ثابت می شود و از 10-30 روزگی درصد تلفات تقریبا یکسان است و از 05/0 درصد بیشتر نمی شود. پیک دوم بعد از روز 30 شروع می شود؛ این پیک ناگهانی افزایش پیدا نمی کند بلکه کم کم به سمت آخر دوره پرورش روند افزایشی دارد. به طور کل گفته می شود مجموع درصد تلفات همه روزها نباید بالای 5 درصد باشد یا اینکه درصد ماندگاری گله نباید کمتر از 95 درصد شود.

در مرغ تخم گذار هم در دوره پولتی در هفته اول افزایش تلفات ناگهانی وجود دارد و بعد تلفات کاهش می یابد و در هفته 4-5 ثابت می شود طوری که مجموع درصد تلفات هفتگی تقریبا 1/0 – 2/0 می شود و تا پایان دوره تخم گذاری نیز ادامه دارد. به طور کل مجموع درصد تلفات دوره پولتی 2-3 درصد است.

نمودار درصد تلفات طبیعی برای مرغ گوشتی

نتیجه گیری

شمارش تلفات کار هر روز مرغداران است اما برای ارزیابی سلامت مرغداری بهتر است از درصد تلفات استفاده شود ولی محاسبه درصد تلفات به صورت روزانه کاری طاقت فرسا و زمانبر است. همچنین خطای انسانی هم در محاسبه درصد تلفات باید در نظر گرفته شود به همین دلیل می توان اینکار را به صورت هفتگی انجام داد ولی در طول هفته، باید تعداد تلفات عادی روزانه در نظر گرفته شود که در صورت افزایش با دامپزشک تماس گرفته شود. سیستم پولتا همه اینکار ها را برای مرغدار انجام می دهد و تنها کاری که مرغدار باید بکند ثبت تعداد تلفات در سیستم است. این سیستم تعداد تلفات را برای شما به صورت نمودار و منظم بایگانی می کند، درصد تلفات را روزانه محاسبه می کند و خطای انسانی را از بین می برد.